Eugeniusz Józef Kucharz
Człowiek jest drogą medycyny
Wprowadzenie
Człowiek jest drogą i celem medycyny, niezależnie od tego, czy lekarz, jako przedstawiciel specjalności szczegółowej, zajmuje się określonym narządem, układem lub komórką, czy też przeciwnie, jako lekarz zajmujący się epidemiologią lub zdrowiem publicznym interesuje się populacjami ludzkimi. Indywidualny człowiek jest zawsze drogą i celem medycyny, łączącej w sobie naukę i sztukę leczenia. Jest niezwykle zintegrowanym systemem, a jego stan zdrowia uwarunkowany licznymi czynnikami, nie tylko natury biologicznej, winien być ujmowany zawsze całościowo. Holistyczne podejście do chorego warunkuje uzyskanie największej możliwej efektywności działalności lekarskiej. Takie podejście do problemów zdrowia i choroby stanowi od początku misję nauki o chorobach wewnętrznych, czyli interny i stanowi jedną z niezmienialnych zasad wyróżniających medycynę wewnętrzną z całości dyscyplin lekarskich. Interna jest specjalnością lekarską łączącą zarówno nauki podstawowe, jak i specjalności szczegółowe, które wyłoniły się z niej na przestrzeni minionego wieku.1
Stulecie powstania Towarzystwa Internistów Polskich jest okazją do refleksji nad przeszłością, stanem współczesnym i perspektywami nauki o chorobach wewnętrznych. Pamięć osiągnięć nie może przesłonić trudności a nawet kryzysów, jakie przeżywa nasza dyscyplina.2
Nie są one immanentną częścią interny, a wynikają z różnego pojmowania miejsca i roli internisty w strukturach lecznictwa.3 Doświadczenia wielu krajów wskazują, że żaden system lecznictwa nie może obejść się bez lekarza generalisty, obejmującego całokształt problemów chorego człowieka, umiejącego współpracować z lekarzami specjalności szczegółowych.4 Taki lekarz jest niezbędny tak z punktu widzenia chorego jak i z punkty widzenia ekonomii systemu lecznictwa. Dlatego specjalista internista może być inaczej nazwany, ale nie może być zastąpiony przez zespół specjalistów dyscyplin szczegółowych, przez lekarza rodzinnego, ani przez nikogo innego.5
Powstanie i rozwój medycyny wewnętrznej
Medycyna wewnętrzna wyłoniła się z całości nauk lekarskich w drugiej połowie XIX wieku. Było to wynikiem rozwoju tak nauk medycznych, jak i praktyki klinicznej, a było uwarunkowane wieloma czynnikami. Należy do nich odrzucenie teorii humoralnej jako wyłącznego mechanizmu powstawania chorób i wyróżnienie chorób dotyczących poszczególnych części ciała, oraz rozwój nauk podstawowych, szczególnie anatomii patologicznej, pozwalający na łączenie poszczególnych objawów klinicznych ze zmianami morfologicznymi. Nieco później nastąpił rozwój fizjologii, chemii klinicznej i bakteriologii, dostarczając nowych wiadomości o mechanizmach powstawania i rozwoju chorób. W tym czasie wyodrębniła się chirurgia, szybko rozwijająca się między innymi dzięki rozwojowi metod znieczulenia, oraz pediatria wyraźnie oddzielona od medycyny ludzi dorosłych. Cechą medycyny XIX wieku było opisywanie różnych odmiennych stanów chorobowych, co stanowiło podstawę rozwoju dermatologii i neurologii – specjalności mocno związanych z interną.6
Najważniejszym
jednak czynnikiem decydującym o wyodrębnieniu się interny była możliwość oceny
stanu narządów wewnętrznych dzięki rozwojowi metod badania fizykalnego (opukiwanie,
osłuchiwanie), zastosowaniu do badań klinicznych metod wypracowanych przez podstawowe
nauki medyczne (badania chemiczne i mikroskopowe płynów ustrojowych, ocena czynności
narządów np. zgłębnikowanie żołądka, sfingomanometria, spirometria), a w późniejszym
okresie badań elektrofizjologicznych i obrazowych. Stworzyło to możliwość „pośredniego
wglądu” do narządów wewnętrznych, a tym samym rozpoznawania nieprawidłowości
i oceny skuteczności leczenia narządów wewnętrznych dostępnych uprzednio tylko
chirurgom lub w badaniu sekcyjnym.
Nauka o chorobach wewnętrznych była od początku specjalnością lekarską ściśle
związaną z naukami podstawowymi, zajmującą się chorobami narządów wewnętrznych
ludzi dorosłych i nie stosującą metod chirurgicznych. Połączenie z naukami podstawowymi
sprawiało, że ich odkrycia szybko były przenoszone do praktyki klinicznej, której
potrzeby inspirowały podejmowanie nowych badań doświadczalnych.7
W dalszym okresie rozwoju interna przełamała nihilizm terapeutyczny i lecznictwo
oparte wyłącznie na empirii,8 co wynikało z odkryć bakteriologii
i immunologii (szczepienia, surowice lecznicze)9 oraz postępów nowożytnej
farmakologii. Rozwój nauki o chorobach wewnętrznych stał się istotnym czynnikiem
postępu dążącego do racjonalizacji hipotez o powstawaniu i rozwoju chorób.
Medycyna wewnętrzna powstała jako specjalność lekarska pod koniec XIX wieku.
Istota nauki o chorobach wewnętrznych była wzmiankowana dużo wcześniej. Może
to świadczyć o intuicyjnym wyczuwaniu odrębności części medycyny określanej
obecnie jako "interna" przez światłych lekarzy wszystkich czasów. Mitologia
grecka wspomina o dwóch synach boga sztuki uzdrawiania Asklepiosa.10
Byli nimi Podalejrios i Machaon, obaj wzmiankowani jako lekarze w "Iliadzie"
Homera.11 Podalejrios zajmował się leczeniem ziołami, a Machaon był
chirurgiem. Podkreśla to podział medycyny w zależności od stosowanych metod
diagnostyczno-leczniczych na dyscypliny zachowawcze i zabiegowe. Podalejriosa
próbuje się uważać za mitologicznego boga medycyny wewnętrznej.12
Herodot (ur. ok. 485 p.n.e., zm. ok. 425 p.n.e.) w dziele "Historia" pisze o
grupie lekarzy egipskich zajmujących się "chorobami niewidzialnymi",13
co można z pewnym prawdopodobieństwem interpretować jako wzmiankę od lekarzach
odpowiadających współczesnym internistom. Zbiór hipokratesowy ("Corpus hippocraticum")
zawiera pracę "O chorobach wewnętrznych".14 W czasach nowożytnych
termin "choroby wewnętrzne" został użyty po raz pierwszy w 28 r. przez Paracelsusa
(prawdziwe nazwisko: Theophrastusa Bombastusa von Hohenheima, ur. 1493, zm.
1541).15 Hermann Boerhaave (ur. 1668, zm. 1738) wydał w 1706 r. podręcznik,16
którego jeden z rozdziałów nosi tytuł "O gorączkach w ogólności i chorobach
wewnętrznych". Jest on uważany za pierwszą monografię z zakresu medycyny wewnętrznej,
używającą w tytule nazwę specjalności. W kolejnych latach wprowadzono pierwsze
klasyfikacje chorób zawierające choroby narządów lub układów, co było zasługą
Thomasa Sydenhama (ur. 1624, zm. 1689) i Françoisa Boissiera de Sauvages de
Lacroix (ur. 1706, zm. 1767). W XVIII i XIX wieku nauczanie o chorobach, którymi
obecnie zajmuje się medycyna wewnętrzna nosiło nazwę: "Praxis generalis", "Cursus
medicus", "Pathologia et therapia" lub "Medicina clinica".17
Towarzystwo Internistów Polskich powstało w wyniku wieloletnich wysiłków polskich
lekarzy chorób wewnętrznych, którzy po raz pierwszy w 1891 r. rozpoczęli starania
o powołanie stowarzyszenia.18 Zostało utworzone w czasach, kiedy
nie było niepodległego państwa polskiego. Trudności w tworzeniu polskich instytucji
naukowych stwarzane przez zaborców sprawiły, że dopiero w 1906 r. powołano Komitet
Organizacyjny Sesji Chorób Wewnętrznych,19 kierowany przez prof.
dr Władysława Antoniego Gluzińskiego20 (ur. 1856, zm. 1935), a odbyta
w ramach X Zjazdu Lekarzy i Przyrodników Polskich (Lwów, 22–25 VII 1907 r.)
Sesja Chorób Wewnętrznych stała się I Zjazdem Towarzystwa Internistów Ziem Polskich.21
W 1923 r. w wolnej Polsce, po przerwie spowodowanej I wojną światową i wojną
polsko-bolszewicką, wznowiono działalność organizacji i zmieniono nazwę na Towarzystwo
Internistów Polskich.22
Tożsamość medycyny wewnętrznej
Wiek XX przyniósł nieznany wcześniejszym pokoleniom postęp w poznaniu natury
człowieka i dostarczył, jak nigdy przedtem, narzędzi do walki z chorobami. Oba
te czynniki, leżące u podstaw wyodrębnienia się medycyny wewnętrznej, stały
się również czynnikami sprzyjającymi wyodrębnianiu się specjalności szczegółowych
z nauki o chorobach wewnętrznych.
Na początku XX wieku medycyna wewnętrzna była specjalnością nie tylko nową i
rozwijającą się bardzo szybko, ale i mającą odmienny charakter. Wynikał on z
dążenia do patogenetycznego pojmowania chorób i integrowania nauk podstawowych
z klinicznymi, co sprzyjało szybkiemu wprowadzaniu odkryć nauk podstawowych
do praktyki klinicznej. Osiągnięcia interny spowodowały, że została ona nazwana
"królową nauk medycznych". Rozwój pracownianych metod diagnostycznych,23
wprowadzenie badań rentgenowskich oraz postępy w swoistej terapii niektórych
chorób spowodowały lawinowe zwiększanie się ilości wiedzy wchodzącej w zakres
medycyny wewnętrznej. Wynikiem tego było ukierunkowanie, początkowo ośrodków
badawczych, a potem oddziałów szpitalnych, na poszczególne składowe nauki o
chorobach wewnętrznych. Proces ten postępował i doprowadził do wyłonienia się
specjalności szczegółowych. Pod koniec wieku XX w większości ośrodków uniwersyteckich
zastąpiono dawne kliniki chorób wewnętrznych klinikami wąskospecjalistycznymi.
W szpitalach terenowych natomiast ciągle dominującymi oddziałami zachowawczymi
leczącymi ludzi dorosłych są oddziały chorób wewnętrznych. Tworzyło to błędne
wrażenie zmierzchu medycyny wewnętrznej lub jej oddalania się od centrów akademickich.
Specjalności szczegółowe stały się odrębnymi specjalnościami lekarskimi w połowie
XX wieku. Można je podzielić na: a) ukierunkowane na poszczególne układy i narządy
organizmu (np. kardiologia, gastrologia), b) ukierunkowane na swoiste mechanizmy
chorób (np. immunologia kliniczna, onkologia) oraz c) ukierunkowane na określone
grupy chorych (np. geriatria, intensywna terapia).24 Rozwój i wyodrębnienie
się specjalności szczegółowych jest naturalnym następstwem rozwoju interny.
Zjawisko to, w swej istocie prawidłowe i nieuniknione, znalazło nieprawidłowy
oddźwięk w świadomości społecznej oraz w organizacji lecznictwa szpitalnego
i ambulatoryjnego. Odkrycia naukowe lub ich praktyczne zastosowania są dokonywane,
w większości, w obrębie działania specjalności szczegółowych. To sprawia, że
lekarze tych wąskich specjalności są postrzegani w odbiorze społecznym jako
"lepsi" lekarze niż interniści – generaliści. Nie można jednak przeciwstawiać
specjalności szczegółowych nauce o chorobach wewnętrznych, bo stanowią one uzupełniające
się i współdziałające ze sobą dyscypliny lekarskie. Szkoda natomiast, że w powszechnym
rozumieniu zapomina się o roli i miejscu lekarza internisty w systemie lecznictwa,
przedkładając ponad niego lekarzy specjalności szczegółowych lub utożsamiając
internistę z lekarzem rodzinnym. Właściwe współdziałanie internistów z lekarzami
wąskich specjalności zapewnia realizację najważniejszego celu medycyny – dążenia
do przywracania i utrzymywania zdrowia całego człowieka.25
Od pierwszych lat wyodrębnienia się medycyny wewnętrznej jako odrębnej specjalności
podkreślano trudności w ścisłym jej zdefiniowaniu. Interna wyodrębniła się poprzez
oddzielenie innych, często lepiej zdefiniowanych działów medycyny. Początkowo
podkreślano jej charakter integrujący nauki medyczne. Było to podstawą definicji
podanej przez Williama Oslera (ur. 1849, zm. 1919) na początku XX wieku.26
Przez cały XX wiek czynione były próby zdefiniowania interny i mimo przedstawienia
kilku odmiennych wersji definicji, żadna z nich nie opisuje złożonej całości
nauki o chorobach wewnętrznych. Medycyna wewnętrzna, jak każda dyscyplina kliniczna,
zajmuje się rozpoznawaniem, leczeniem i zapobieganiem występowania chorób. Aby
uszczegółowić to sformułowanie należy sprecyzować rodzaj chorób, stosowane metody
i osoby będące przedmiotem działania interny. Najwięcej trudności budzi sprecyzowanie
rodzaju chorób. Większość definicji ogranicza się do określenia "choroby narządów
wewnętrznych", po czym definiuje je przez wyliczenie: układu krążenia, układu
pokarmowego i wydalniczego, narządu ruchu, narządu krwiotwórczego oraz wydzielania
wewnętrznego. Jest też rzeczą oczywistą, że określenie "wewnętrzne" należy traktować
umownie. Tradycyjnie pojęta lista chorób wewnętrznych nie obejmuje zaburzeń
układu immunologicznego, zmian metabolizmu i odżywiania oraz zaburzeń wodno-elektrolitowych.
Wspomnieć też należy, że wprowadzony w połowie XX wieku historyczny już termin
"kolagenozy" po raz pierwszy zwrócił uwagę na choroby tkanki, które nie posiadały
określonej lokalizacji, a wchodziły w zakres interny.27 Wskazać należy,
że choroby zakaźne stanowiły część medycyny wewnętrznej, chociaż obecnie obserwuje
się ponowną tendencję do oddzielenia tej części medycyny klinicznej od interny.
Podobnie neurologia stanowiła początkowo część medycyny wewnętrznej, ale pozostała
w jej ramach tylko w krajach, które przyjęły szerszy termin "medycyna" stanowiący
ekwiwalent pojęciowy nauki o chorobach wewnętrznych. Oddzielenie medycyny wewnętrznej
od neurologii ma raczej charakter umowny i zależy od tradycji organizacji ochrony
zdrowia w poszczególnych krajach.
Drugim bardzo istotnym wyznacznikiem definicji interny są metody działania.
W okresie wyodrębniania się medycyny wewnętrznej i w pierwszych okresach jej
istnienia podstawową częścią definicji było wskazanie, iż interna posługuje
się "niechirurgicznymi", czyli "zachowawczymi" metodami diagnostyczno-terapeutycznymi.
W wielu działach interny, szczególnie w kardiologii, gastroenterologii i pulmonologii
w drugiej połowie XX wieku wprowadzono liczne metody, które mają cechy tradycyjnie
pojmowanych metod chirurgicznych i jest kwestią umowną, wynikającą z tradycji
medycyny poszczególnych krajów, jakie techniki są stosowane przez internistów,
a jakie są w gestii innych specjalności.28 Na pewno jednak niektórych
metod należących do działań diagnostyczno-terapeutycznych internistów nie można
uznać za wyłącznie "zachowawcze".
Ostatnim wymienionym wyróżnikiem jest wiek chorych. Tradycyjnie interna jest
specjalizacją kliniczną zajmującą się ludźmi dorosłymi. W podawanych niekiedy
definicjach ten aspekt został, jak należy sądzić, przejaskrawiony. Dotyczy to
szczególnie definicji, które określają internę jako całość medycyny klinicznej
człowieka dorosłego. Oczywiście jest to znacznym uproszczeniem.29
Do niedawna sprawa wieku chorych diagnozowanych i leczonych przez internistę
nie budziła wątpliwości, a rozdział z pediatrią był raczej jednoznaczny. Nowe
koncepcje organizacji lecznictwa mogą rodzić pewne wątpliwość. Lekarze kształceni
w zakresie szczegółowych specjalizacji internistycznych, po uzyskaniu pełnego
przeszkolenia w zakresie chorób wewnętrznych i szkolenia specjalistycznego mogą
pełnić funkcje konsultantów. W ich kompetencjach jest również konsultowanie
dzieci (np. reumatolodzy konsultują dzieci z chorobami narządu ruchu). Poruszony
problem pokazuje nie tylko brak ostrych granic pojęcia "medycyna wewnętrzna",
ale także jego zależność od przyjętego systemu organizacji ochrony zdrowia.
Europejska Federacja Medycyny Wewnętrznej podała wyznaczniki definiujące internistę.30
Należy do nich umiejętność rozwiązywania złożonych problemów klinicznych dotyczących różnych narządów i układów, uwzględnianie mechanizmów wzajemnej zależności poszczególnych układów ustroju człowieka, koncentrowanie się na pacjencie jako osobie, objęcie w postępowaniu diagnostyczno-terapeutycznym oraz profilaktycznym wszystkich aspektów dotyczących chorego (m.in. uwarunkowań społecznych, behawioralnych czy środowiskowych, a nawet kulturowych). Inaczej mówiąc, podkreśla to holistyczny charakter interny przeciwstawiając ją tym samym wąskim specjalnościom. Mimo ewolucji pojęcia "medycyna wewnętrzna" to, co pozostaje niezmienne i stanowi o tożsamości specjalności, to umiejętność widzenia złożonych problemów całego człowieka chorego.
Wyzwania medycyny wewnętrznej
Medycyna jest wyzwaniem dla ludzkiego rozumu. Pozostawienie jednak medycyny
tylko w sferze rozumowej pozbawia ją istotnej części, która się mieści nie tylko
w płaszczyźnie zawodowej, ale i ludzkiej. Praca lekarza nie może się ograniczać
wyłącznie do działań podyktowanych stanem nauk medycznych, musi także zawierać
elementy miłości bliźniego. Dobro chorego – reguła wybijająca się ponad wszystkie
inne w pracy lekarza – jest jedną z najstarszych zasad jego postępowania. Znaleźć
go można w pismach Hipokratesa31 oraz w Karcie Lekarza32
i kodeksach etyki lekarskiej. Do podstawowych też zasad postępowania lekarskiego
należy szacunek dla życia ludzkiego, jako najgłębszy wyraz poszanowania godności
osoby ludzkiej. Te zasady, chociaż w dziejach medycyny interpretowane z pozycji
paternalistycznej lub uwzględniającej autonomię chorego, muszą stanowić podstawę
działań mających na celu zapobieganie chorobom, przynoszenie ulgi w cierpieniach
wywołanych przez chorobę, leczeniu i opiece nad chorymi oraz przedłużaniu życia
i stwarzaniu warunków spokojnej naturalnej śmierci.33
Historia wielokrotnie dowiodła, że o rozwoju narodów decyduje ich poziom cywilizacyjny,
kształtowany istotnie przez grupę społeczną, określaną współcześnie jako inteligencja.
Dlatego przedstawicieli inteligencji najbardziej zaciekle tępiły systemy totalitarnego
zniewolenia, w tym faszyzm i komunizm. Lekarze wielokrotnie w minionych latach
brali udział w walce o wolność, zachowanie tożsamości narodowej i lepszy byt
ludzi. W dziejach Polski są liczne przykłady internistów zaangażowanych w walkę
o niepodległość. Jestem przekonany, że taka odpowiedzialność internistów, jako
przedstawicieli inteligencji za społeczeństwo, jest stała, mimo że często się
wydaje, że możemy oddać ją w ręce polityków lub innych przywódców. Mieści się
w tym odpowiedzialność lekarzy za kształtowanie świadomości społecznej, co wynika
ze szczególnej pozycji zawodu lekarza i charakteru jego spotkań z ludźmi.
Lecznictwo współczesne coraz bardziej staje się systemem wymagającym współdziałania
wielu ludzi i jest związane z technologią oraz informatyką.34 Wynika
to zarówno z rozwoju nauk medycznych, jak i ekonomiczno-społecznego aspektu
lecznictwa. Rozwój struktur opieki zdrowotnej nie może przesłonić lekarzowi
jego misji oraz podstawowej metody jej realizacji – osobistego kontaktu z chorym.
Rozmowa lekarza z chorym jest istotną formą realizacji celów medycyny, formą
diagnostyki i terapii. Ma ona znaczenie emocjonalne zarówno dla chorego jaki
i dla lekarza oraz wymiar społeczny. Dążenie do najbardziej efektywnego wykorzystania
wiedzy i umiejętności lekarza nie może być pretekstem dla organizatorów lecznictwa
do zastępowania spotkania lekarza z chorym przez działalność innych pracowników
systemu opieki zdrowotnej lub formy technologiczne.
Zawód lekarza nakłada na wykonujących go odpowiedzialność za postęp nauk medycznych
i jego wdrażanie do praktyki klinicznej. Medycyna wewnętrzna zawsze była związana
z rozwojem nauki, który istotnie tworzyła lub inspirowała.35 Ta odpowiedzialność
dotyczy każdego internisty, nie tylko tego, którego miejsce pracy szczególnie
predysponuje do prowadzenia badań naukowych. Dotyczy to obowiązku stałego dokształcania
się, informowania społeczności lekarskiej o swoich spostrzeżeniach oraz uczestnictwa
w kształceniu innych lekarzy. Działania te należą do zadań Towarzystwa Internistów
Polskich, a wypracowane przez Towarzystwo formy doskonalenia zawodowego stały
się wzorem dla innych specjalności lekarskich.36
Korzenie medycyny wewnętrznej nakładają szczególnie na internistów obowiązek
przeciwstawiania się wszelkim nie uznanym przez nauki medyczne metodom stosowanym
wobec chorych, a ich stosowanie przez internistów jest całkowicie niedopuszczalne.
Jednocześnie interniści mogą, z zachowaniem niezbędnego krytycyzmu, weryfikować
informacje uzyskane z tzw. medycyny alternatywnej, przestrzegając zasad prowadzenia
badań naukowych, zasad etyki i obowiązujących przepisów prawnych.
Medycyna jest ze swej natury własnością wszystkich ludzi. Medycyna polska rozwijała
się w łączności z wiodącymi ośrodkami nauki europejskiej, ale rozwijała się
na skrzyżowaniu dróg pomiędzy cywilizacją obszaru zachodniego i wschodniego
świata. Jej losy, tak jak losy narodu polskiego były trudne i złożone. Medycynę
polską współtworzyli, zgodnie współdziałając, lekarze polscy różnych wyznań
i przybysze z innych krajów. Nie można zapominać o ich wspólnym wkładzie w naukę
i praktykę kliniczną. W tym miejscu przypomnieć należy działalność lekarzy polskich
pochodzenia żydowskiego, którzy pozostawili istotny wkład w rozwój medycyny
i lecznictwa.
Interniści polscy byli zawsze otwarci na współpracę z kolegami z innych krajów.
Mimo braku niepodległej Polski, w XIX wieku uczestniczyli czynnie w Międzynarodowych
Kongresach Medycyny, chociaż kraje zaborcze nie pozwalały im na zorganizowanie
polskiego komitetu narodowego.37 Nie można zapomnieć o wkładzie Władysława
Antoniego Gluzińskiego – założyciela Towarzystwa Internistów Polskich w organizację
spotkań naukowych lekarzy krajów słowiańskich w pierwszej połowie XX wieku.38
Ścisłe były też związki polskich lekarzy chorób wewnętrznych z kolegami z Austrii,
Francji, Niemiec i Włoch. Po II wojnie światowej polscy interniści wzięli udział
w I Międzynarodowym Kongresie Medycyny Wewnętrznej, zorganizowanym w 1950 r.
w Paryżu, ale dopiero w 1956 r. warunki polityczne umożliwiły wstąpienie Towarzystwa
Internistów Polskich do Międzynarodowego Towarzystwa Medycyny Wewnętrznej (International
Society of Internal Medicine). Towarzystwo Internistów Polskich utrzymywało
także kontakty z Europejskim Stowarzyszeniem Medycyny Wewnętrznej (European
Association of Internal Medicine – Association Européenne de Medecine Interne).
W 1996 r. interniści polscy uczestniczyli w I Środkowoeuropejskim Kongresie
Medycyny Wewnętrznej,39 a podczas III Środkowoeuropejskiego Kongresu
Medycyny Wewnętrznej (Third Central European Congress of Internal Medicine),
zorganizowanego w Wiśle w dniu 22 maja 1998 r., podpisano Deklarację Współpracy
Internistów Europy Środkowej,40 której inicjatorem było Towarzystwo
Internistów Polskich. Od 1997 r. Towarzystwo Internistów Polskich jest członkiem
Europejskiej Federacji Medycyny Wewnętrznej (European Federation of Internal
Medicine). Wspomnieć należy o współpracy z internistami krajów ościennych,41
szczególnie o Polsko-Słowackich Konferencjach Internistycznych42
organizowanych corocznie od 2000 r.
Medycyna, łącząc w sobie charakter narodowy (niejednokrotnie ponadnarodowy)
i ogólnoludzki, znalazła stałe miejsce w dziejach kultury narodu. Jestem przekonany,
że prawidłowo pojęta współpraca, a nawet globalizacja w naukach medycznych jest
ze wszech miar potrzebna i nie przeszkadza w zachowaniu tradycji oraz narodowego
charakteru medycyny poszczególnych krajów.
Refleksje roku stulecia
Medycyna uczy pokory wobec złożoności zjawisk zachodzących w organizmie człowieka.
W duchu tej pokory wyrażamy podziw i szacunek wielkim twórcom medycyny wewnętrznej.
Dzięki ich odkryciom, wytrwałej pracy i wizji przyszłości możliwy jest współczesny
rozwój medycyny. Z ich odkryć korzystamy w codziennej pracy, nie zawsze zdając
sobie z tego sprawę.
We wdzięcznej pamięci zachowujemy szczególnie wielkich polskich internistów.
Wspominamy i tych, którzy rozsławiali polską naukę w świecie i tych, których
nazwiska są znane bardziej w lokalnych społecznościach, ale którzy na co dzień
jako lekarze praktycy kształtowali oblicze polskiej interny wobec społeczeństwa.
Wielu z nich pracowało w trudnych czasach. Wiek XX pozostanie zapisany w historii
jako czas wielkich przemian, ale też i największych w dziejach ludzkości wojen
oraz rozwoju nieludzkich systemów totalitarnych. Z dumą wspominamy polskich
internistów, którzy zachowali szacunek dla człowieka i zawodu, mimo otaczającego
totalitaryzmu, zaborów, wojen i eksterminacji. Spoglądając wstecz, składamy
hołd wszystkim, którzy przyczynili się do utworzenia polskiej organizacji lekarzy
chorób wewnętrznych. Wspominamy przede wszystkim założyciela i pierwszego prezesa
Władysława Antoniego Gluzińskiego. Jego wysiłek doprowadził do powstania i przekształcenia
powstałej pod zaborami organizacji w pełnoprawną korporację naukową, która od
wieku promuje polską medycynę wewnętrzną.
Dziękujemy naszym nauczycielom, którzy przekazali nam nie tylko wiedzę lekarską,
ale także te umiejętności, które tak trudno znaleźć w podręcznikach, a które
są niezbędne w pracy dobrego lekarza. Z nadzieją patrzymy na młode pokolenie
lekarzy internistów i dumni jesteśmy, że możemy tworzyć dziejowy łańcuch pokoleń
polskich lekarzy chorób wewnętrznych.
Mając świadomość, iż jako ludzie możemy błądzić tak rozumem jak i sercem, zachowujemy
dumę dziedzictwa minionych pokoleń. Towarzystwo Internistów Polskich wielokrotnie
zabierało głos w imieniu polskich lekarzy chorób wewnętrznych. W tej szczególnej
refleksji nad przeszłością, w roku jubileuszu, zwracam się do wszystkich o przyjęcie
przeprosin za wszelkie możliwe krzywdy wyrządzone przez internistów polskich.
Jestem przekonany, że medycyna wewnętrzna – specjalność lekarska o wspaniałej
historii – będzie zawsze wiodącą intelektualnie i emocjonalnie dziedziną wiedzy
i praktyki lekarskiej, a polscy interniści będą dalej zapisywać swój udział
w medycynie świata.
Zakończenie
Medycyna zajmuje się człowiekiem, którego zdrowie lub choroba zawsze dotyczą
człowieka jako niepodzielnej całości. W roku obchodów stulecia powstania Towarzystwa
Internistów Polskich raz jeszcze zwracam się do wszystkich decydujących o organizacji
i finansowaniu lecznictwa, do odpowiedzialnych za kształcenie lekarzy, do wszystkich
lekarzy i całego społeczeństwa o zwrócenie uwagi na niezbędność medycyny wewnętrznej
w systemie lecznictwa zapewniającym prawidłowe zachowanie zdrowia narodu.
Postęp nauki i technologii sprawia, że często mamy uczucie zbyt dużych możliwości.
Praca lekarza pokazuje, że chociaż dokonał się niezwykły postęp metod diagnostycznych
i leczniczych, to ciągle możliwości przywracania zdrowia i zapobiegania śmierci,
jakimi dysponuje lekarz, są małe. Widzimy jak często błądzimy w naszych działaniach
i jak nieskończenie doskonałym tworem jest organizm człowieka. Wszystko to skłania
do pokory przed pięknem i doskonałością natury człowieka, tej szczególnej części
Wszechświata. W tej pokorze zwracam się do Boga Wszechmocnego z prośbą, aby
błogosławił wszystkim lekarzom internistom w ich pracy dla dobra ludzi. O Panie,
spraw, aby nasza praca była pełna miłości do człowieka oraz przebacz nam nasze
zaniechania, błędy i niedoskonałości.
Katowice, 10 sierpnia 2006 r.
__________________________________________________1. Por.: Kucharz E.J.: Medycyna wewnętrzna specjalnością XXI wieku. Twój Magazyn Medyczny 2004, vol. 9, no 10/145, p. 8–11
2. Bauer W., Schumm-Draeger P.M., Koebberling J., Gjoerup T., Alegria J.J.G., Ferreira F., Higgens C., Kramer M., Licata G., Mittelman M., O'Hare J., Ünal S.: Political issues in internal medicine in Europe. A position paper. European Journal of Internal Medicine, 2005, vol. 16, p. 214–217
3. Horký K. Aktuální problémy koncepce vnitřního lékařství a jeho dílčích podoborů na konci 2. tisíciletí. Otvřený dopis České internistické společnosti. Vniřni Lékař, 1999, vol. 45, p. 251–252; Raptis S.A,, Chalevelakis G.: Internal medicine in Greece. European Journal of Internal Medicine 1999, vol. 10, p. 225-228; Ďuriš I., Kinová S., Murin J.: The concept of general internal medicine of the Slovak Society of Internal Medicine. European Journal of Internal Medicine, 2000, vol. 11, p. 174–176; Tjen H.S.L.M.: General medicine in Europe beyond the millenium. European Journal of Internal Medicine, 2000 vol. 11, p. 112–115; Seremi D., Dupond J.L.: Internal medicine in France. European Journal of Internal Medicine, 2000, vol. 11, p. 55–58; Lindgren S., Kjelström T.: Future development of general internal medicine: a Swedish perspective. European Journal of Internal Medicine, 2001, vol. 12, p. 464–469; Ďuriš I.: Minulost’ a budučnost’ internej mediciny. Bratlavské Lekárske Listy, 2001, vol. 102, p. 263–265; Kellett J.: Internal medicine – back to the future of health care delivery. European Journal of Internal Medicine, 2002, vol. 13, p. 4–8; Szmatłoch E.: Internal medicine in Poland. European Journal of Internal Medicine, 2000, vol. 11, p. 355–356; Jotkowitz A.B., Porath A.: Internal medicine training in Europe. European Journal of Internal Medicine, 2005, vol. 16, p. 543–544; Moulopoulos S.D.: Internal medicine in 2003 or the specialty of "invisible diseases". European Journal of Internal Medicine, 2004, vol. 15, p. 77–78
4. Streuli R.A.: Generalists are needed more than ever [w:] Zbornik predavajn I Kongresa Združenja Internistov SZD, Ljubjlana 2001, p. 17–20; Streuli R.A.: The making of an internist: an European view. Vniřni Lékař, 1999, vol. 45, p. 253–255; Kucharz E.J.: Internal medicine: yesterday, today, and tomorrow. III. Specialists versus generalists or hospitalists. European Journal of Internal Medicine, 2003, vol. 14, p. 344–346; Sereni D.: La médecine interne, une spécialité incontournable. Presse Médicale, 2005, vol. 34, p. 979–980
5. Por.: Kucharz E.J.: List otwarty Prezesa Towarzystwa Internistów Polskich. Kurier Zjazdowy [XXXV Zjazd Towarzystwa Internistów Polskich, Katowice 2004] 2004, no 3, p. 3
6. Por.: Kucharz E.J.: Internal medicine: yesterday, today, and tomorrow. I. Origin and development: the historical perspective. European Journal of Internal Medicine, 2003, vol. 14, p. 205–208
7. Por.: Hillen H. F. P.: Education and training in internal medicine in Europe. European Journal of Internal Medicine, 2002, vol. 13, p. 154–159
8. Por.: Kucharz E.J.: The life and achievements of Joseph Dietl. Clio Medica. Acta Academiae Internationalis Historiae Medicinae, 1981, vol. 16, p. 25–35
9. Por.: Opoka W., Kucharz E.J.: Vivo kaj agado de Odo Bujwid - pola kuracisto kaj esperantisto. [w:] Sciencaj prolegoj. III Internacia Medicina Esperanto Konferenco. Universala Medicia Esperanto Asocio. K. Popov (red.), Ruse 1981, p. 160–165; Kucharz E.J.: Odo Bujwid - the pioneer in microbiology in Poland. [w:] XXVIe Congres International d'Histoire de la Medecine. Actes du Congres, vol: II, Sofia 1981, p. 128–129; Kucharz E.J.: Życie i działalność Odona Bujwida - polskiego lekarza, społecznika i esperantysty. Wiadomości Lekarskie, 1986, vol. 39, p. 123–129; Kucharz E.J., Shampo M.A., Kyle R.A.: Odo Bujwid - pioneer in microbiology. Proceedings of the Mayo Clinic, 1990, vol. 65, p. 286
10. Por.: Edelstein E.J., Edelstein L.: Asclepius. Collection and interpretation of the testimonies, vols 1 and 2. Baltimore: The Johns Hopkins University Press 1948, reprinted in one volume in 1998
11. Martini GA. Inaugural speech. [w:] Condorelli L, Teodori U, Beretta Anguissola A, Sangiorgi M (red.). Internal medicine. Proceedings of the XIV International Congress of Internal Medicine ISIM, Rome, October 15–19, 1978, Part 1, Excerpta Medica, Amsterdam-Oxford 1980, p. 3–5
12. Kucharz E.J., Kotulska A.: Did the ancient Greeks have a good of internal medicine? European Journal of Internal Medicine 2005, vol. 16, p. 287
13. Herodot: Historia, księga II, wiersz 84: (lekarze … niewidzialnych chorób)
14. Por.: Jouanna J.: Hippocrates, The John Hopkins University Press, Baltimore 1999; Kucharz E.J., Kotulska A.: Contribution of Hippocrates to foundation of rational rheumatology. Reumatologia 2004, vol.42, p. 580-586
15. Paracelsus: Theophrasti Paracelsi von Chemy und heilung der Franzosen [w rozdziale 9: Und wiewol es ist, so aus den innerlichen krankheiten auswending am leib etwas anstehet, der chirurgic besolen wird, aber der kleinen (pisownia oryginalna)]. Basilea 1538, cyt. wg: Sudhoff K., Mattheissen W. (red.): Theophrast von Hohenheim gen. Paracelsus: Samtliche Werke. O.W. Barth, München 1922, vol. 6, p. 444
16. Boerhaave H.: De morbis internis, et de febribus in genere [rozdział w książce: Aphrorismi de cognoscendis et curandis morbis]. Leyden 1706
17. Bloomfield A.L.: Origin if the term "internal medicine". Journal of the American Medical Association, 1959, vol. 169, p. 1628–2629; Innere Medizin [w:] Eulner H.H.: (red.) Die Entwicklung der medizinische Spezialfächer an den Universitäres des deutschen Sprachgebietes. Ferdinand Enke Verlag, Stuttgart 1970, p. 180
18. Korczyński E.: Wniosek tyczący się odbywania corocznych zjazdów internistów polskich. Dziennik VI Zjazdu Lekarzy i Przyrodników Polskich w Krakowie, Kraków 1891, vol. 5, p. 20; Kucharz E.J.: "Pradzieje" Towarzystwa Internistów Polskich. Polskie Archiwum Medycyny Wewnętrznej, 1994, vol. 92, p. 87–88
19. Szczeklik E.: Sześćdziesięciolecie Towarzystwa Internistów Polskich. Polskie Archiwum Medycyny Wewnętrznej, 1966, vol. 37, p. 609–614
20. Kucharz E.J.: Władysław Antoni Gluziński. Zarys biografii. Towarzystwo Internistów Polskich, Katowice 2006, p. 1–75; Kucharz E.J.: Profesor Antoni Władysław Gluziński – życie i działalność założyciela Polskiego Archiwum Medycyny Wewnętrznej. Polskie Archiwum Medycyny Wewnętrznej, 1993, vol. 90, p. 375–379; Kucharz E.J.: Professor Anthony Gluziński: life and achievements of the founder of the Polish Society of Internal Medicine. Acta Medico-Historica Rigensia 2000, vol. 5/24, p. 93–101; Kucharz E.J.: Władysław Antoni Gluziński [w:] Gala Interny Polskiej. Program. Wydawnictwo Symposion, Poznań 2006, p. 10
21. Kucharz E.J.: Zarys dziejów Towarzystwa Internistów Polskich. Polskie Archiwum Medycyny Wewnętrznej, 2004, vol. 112, suppl. 1, p. 43–45
22. Kucharz E.J.: Towarzystwo Internistów Polskich [w:] Słownik polskich towarzystw naukowych, Sordylowa B. (red.), Polska Akademia Nauk, Warszawa 2004, wyd. nowe, vol. I, p. 773–779
23. Por.: Kucharz E.J.: 80th Anniversary of the discovery of erythrocyte sedimentation rate. Materia Medica Polona, 1975, vol: 7, p. 344–346; Kucharz E.J.: 80e anniversaire de la decouverte du test de la vitesse de sedimentation sanguine. Materia Medica Polona, 1975, vol. 7, p. 344–346; Kucharz E.J.: Edmund Biernacki and the erythrocyte sedimentation rate. Lancet 1987, vol. 1, p. 696; Kucharz E.J.: The forgotten contribution of Dr. Edmund Faustyn Biernacki to the discovery of the erythrocyte sedimentation rate. Journal of Laboratory and Clinical Medicine, 1988, vol. 112, p. 279–280; Kucharz E.J.: Dr Edmund Faustyn Biernacki i jego odkrycie. (W stulecie odkrycia odczynu opadania krwinek czerwonych). Polskie Archiwum Medycyny Wewnętrznej, 1994, vol. 94, p. 442–447; Kucharz E.J.: Dr Edmund F. Biernacki: life and contribution to the discovery of erythrocyte sedimentation rate. Acta Medico-Historica Rigensia, 1997, vol. 3/22, p. 47–54
24. Knockaert D.C.: Internal medicine in Belgium. European Journal of Internal Medicine, 2001, vol. 12, p.
386–392
25. Por.: Kucharz E.J.: Najważniejszy jest lekarz, który widzi chorego całościowo... Lekarz 2006, no. 4, p. 10–13
26. Osler W.: Presidential address. Transactions of the Association of American Physicians, 1895, vol. 10, p. 13
27. Kucharz E.J.: Internal medicine: yesterday, today, and tomorrow. II. Definition and development in the 20th century. European Journal of Internal Medicine, 2003, vol. 14, p. 272–274
28. Anderson L. Internal medicine and the structures of modern medical sciences. Iowa State University Press, Iowa 1996
29. Stevens R.: Issues for American internal medicine though the last century. Annals of Internal Medicine, 1986; vol. 105, p. 592-602; Donnally R.S.: Internal medicine [w:] The Encyclopedia Americana. International edition, Grolier Inc., Danbury 1992, vol. 15, p. 288
30. European Federation of Internal Medicine. Just what is an internist? An identification of the specialist in the diseases of adults composed of six thumbnail definitions. Vniřni Lékař, 2001, vol. 47, p. 416–417
31. Por.: Ruggere C.A.: Quoting the Hippocratic oath. Science 1999, vol. 286, p. 901
32 A Medical Professionalism in the New Millenium: A Physician Chart. Annals of Internal Medicine, 2002, vol. 136, p. 243–246, Lancet, 2002, vol. 359, p. 520–522; European Journal of Internal Medicine, 2002, vol. 13, p. 215–219
33. Por.: The goals of medicine: setting new prorities: a Hasting Center project report [w:] Howell J.H., Sale W.F. (red.): Life choices: a Hasting Center introduction to bioethics, Washington, Georgetown University Press 2000, p. 58; Biesaga T.: Właściwe i niewłaściwe cele medycyny. Medycyna Praktyczna 2004, no. 5, p. 20–25; Muszala A.: Medycyna luksusowa – ocena etyczna nieterapeutycznych usług medycznych. Medycyna Praktyczna 2006, no. 5/183, p. 28–34; Rużyłło E.: Etyka i medycyna. Oficyna Wydawnicza Stopka, Łomża 1999
34. Por.: Kucharz E.J., Kotulska A., Zmysłowski A.: Zastosowanie metodologii Dietrycha w analizie lekarskiego postępowania diagnostyczno-terapeutycznego. Wiadomości Lekarskie 2006, vol. 59, p. 125–126; Kellet J.: Internal medicine and health care quality. European Journal of Internal Medicine, 2004, vol. 15, p. 479–480; Tilney M.K.: Clinical quality improvement and medicine. European Journal of Internal Medicine, 2004, vol. 15, p. 481–486; Rużyłło E.: Myśli o Towarzystwie Internistów Polskich w 93 roku jego działalności. Polskie Archiwum Medycyny Wewnętrznej, 2001, vol. 106, p. 1115–1119
35. Barr D.P.: The responsibilities of the internist. Annals of Internal Medicine, 1947, vol. 27, p. 195–201
36. Por.: Szczeklik A., Kucharz E.J.: Nowe zasady obowiązkowego doskonalenia zawodowego lekarzy. Rola Towarzystwa Internistów Polskich. Medycyna Praktyczna, 2005, no 1-2/167-168, p. 27–30; Kucharz E.J.: National Educational Conferences of the Polish Society of Internal Medicine Cracow, May 10–11, 2002 and Warsaw, April 3–4, 2003. European Journal of Internal Medicine, 2003, vol. 14, p. 399–400
37. Por.: Rużyłło E.: Ogólny zarys roli internistów w dziejach medycyny polskiej XIX i XX wieku. Polskie Archiwum Medycyny Wewnętrznej 1989, vol. 82, p. 8–14
38. Por.: Gluziński A.: Sprawozdanie delegacji polskiej ze Zjazdu Delegatów Słowiańskich w Dubrowniku (1925 r.): w Belgradzie (1926 r.). Lekarz Wojskowy, 1926, vol. 8, p. 380–382; Gluziński A.: Sprawozdanie delegacji polskiej ze Zjazdu Delegatów Słowiańskich w Dubrowniku (1925 r.): w Belgradzie (1926 r.). Nowiny Lekarskie, 1926, vol. 38, p. 813–814; Gluziński A.: Sprawozdanie delegacji polskiej ze Zjazdu Delegatów Słowiańskich w Dubrowniku (1925 r.): w Belgradzie (1926 r.). Polska Gazeta Lekarska, 1926, vol. 5, p. 855–856; Gluziński A.: Szkic historyczny powstania Związku Lekarzy Słowiańskich. Nowiny Społeczno-Lekarskie, 1931, vol. 5, p.
92–93 i p. 111–112; Szumlański W.: Zasługi prof. Antoniego Gluzińskiego na terenie Związku Lekarzy Słowiańskich. Medycyna, 1935, vol. 9, p. 756–757
39. Kucharz EJ.: Pierwszy Środkowoeuropejski Kongres Medycyny Wewnętrznej, Grado, 26–27 kwietnia 1996 r. Polskie Archiwum Medycyny Wewnętrznej, 1996, vol. 96, p. 90–92
40. Kucharz EJ (ed): Proceedings of the Third Central European Congress of Internal Medicine, Wisła 1998. Polskie Archiwum Medycyny Wewnętrznej, 1998, vol. 99, suppl. 1; por.: Kucharz E.J.: Trzeci Środkowoeuropejski Kongres Medycyny Wewnętrznej. Polskie Archiwum Medycyny Wewnętrznej 1998, vol. 100, p. 90–94
41. Por.: Kucharz E.J.: Pierwsza Polsko-Litewska Konferencja Internistyczna, Katowice 7-8 marca 2003 r. Polskie Archiwum Medycyny Wewnętrznej, 2003, vol. 110, p. 803–804; Šapoka V.: Mieli Kolegos. Internistas, 2003, no 3/22, p. 1, 6; Kucharz E.J., Straszecka: Sprawozdanie z Polsko-Czeskich Dni Internistycznych, Nysa 11 IX 1993. Polskie Archiwum Medycyny Wewnętrznej, 1994, vol. 91, p. 462–463; Kucharz E.J., Straszecka: Sprawozdanie z Polsko-Czeskich Dni Internistycznych, Nysa 11 IX 1993. Towarzystwo Internistów Polskich. Oddział Opolski 1992-1995. Opole 1995, p. 17-19; Kucharz E.J.: II Czesko-Polski Dzień Internistyczny, Ołomuniec 9 września 1994 r. Polskie Archiwum Medycyny Wewnętrznej,1995, vol. 93, p. 265-266; Kucharz E.J.: Trzeci Czesko-Polski Dzień Internistyczny, Brno 23-24 maja 1995 r. Polskie Archiwum Medycyny Wewnętrznej,1996, vol. 95, p. 168–169; Kucharz E.J.: Polsko-Czeska Konferencja Internistyczna. Pro Medico 1999, no 53, p. 11; Kucharz E.J.: Czwarta Polsko-Czeska Konferencja Internistyczna, Ustroń 21–22 kwietnia 1999 r. Polskie Archiwum Medycyny Wewnętrznej, 1999, vol. 101, p. 371–372
42. Por.: Kucharz E.J.: From history of our conferences. Fifth Polish-Slovak Conference on Internal Medicine, Wysowa 26–28 III 2004. Annales Academiae Medicae Silesiensis, 2004, supl. 76, p. 7–9; Kucharz E.J.: Pierwsza Polsko-Słowacka Konferencja Internistyczna, Ustroń-Jaszowiec 26–27 maja 2000 r. Polskie Archiwum Medycyny Wewnętrznej 2000, vol. 103, p. 511–514; Kucharz E.J.: Druga Polsko-Słowacka Konferencja Internistyczna, Bardejov Zdrój 1–2 czerwca 2001 r. Polskie Archiwum Medycyny Wewnętrznej, 2001, vol. 105, p. 533–534; Kucharz E.J., Kiňová S., Ďuriš I.: Polish-Slovak Conferences on Internal Medicine 2000–2002. European Journal of Internal Medicine, 2002, vol. 13, p. 353–408; Kucharz E.J.: Czwarta Słowacko-Polska Konferencja Internistyczna, Modra Harmonia, 21-22 marca 2003 r. Polskie Archiwum Medycyny Wewnętrznej, 2003, vol. 110, p. 933–934; Kucharz E.J.: Piąta Polsko-Słowacka Konferencja Internistyczna. Reumatologia 2004, vol. 42, p. 498–499; Kucharz E.J.: Katowiccy lekarze na VI Słowacko-Polskiej Konferencji Internistycznej w Vyšné Ružbachy. Pro Medico 2005, no 6 (117), p. 10; Kucharz E. J.: VI Słowacko-Polska Konferencja Internistyczna. Biuletyn Informacyjny Śląskiej Akademii Medycznej, 2005, vol. 15, no 2, p. 26; Kucharz E.J.: VI Słowacko-Polska Konferencja Internistyczna. Vyšné Ružbachy 29–30 kwietnia 2005 r. Reumatologia 2005, vol. 43, no 4, p. 235; Kucharz E.J.: The 6th Slovak-Polish Conference on Internal Medicine, Vyšné Ružbachy, April 29-30, 2005. European Journal of Internal Medicine, 2005, vol. 16, p.464–465